در بازارهای سنتی، نارسایی هایی وجود دارد. از جمله این نارسایی ها می توان به نوسانات قیمت به صورت کاذب و عدم شفافیت در کشف آن و نبود تضمین های لازم برای معامله گران اشاره نمود. بنابراین دلائل، بورس های کالایی در کشورهای مختلف جهان از جمله ایران، راه اندازی شده است. به طور کلی بازار سرمایه به 4 دسته تقسیم می شود. بازار بورس، فرابورس، بورس کالا و بورس انرژی.
بورس کالا در واقع برای پاسخگویی به نیازمندی های اقتصادی و رفع بسیاری از تنگناها و موانع در بازار کالاها ایجاد شده است. بورس کالا، بازاری است که تعداد زیادی از عرضه کنندگان، کالای خود را به بازار عرضه می نمایند. کالای مورد نظر پس از بررسی توسط کارشناسان مربوطه، قیمت گذاری می شود و به خریداران، ارائه می گردد.
زمینه های فعالیت بورس کالا
در بورس کالا معمولا کالاهای خام و فراوری نشده خرید و فروش می گردند. به طور عمده کالاهایی از قبیل:
1- محصولات صنعتی و معدنی و فلزات
2- محصولات شیمیایی و پتروشیمی
3- محصولات کشاورزی از قبیل گندم، برنج، پنبه و... در بورس کالا عرضه می گردند.
مزایای بورس کالا
در بازار بورس کالا، نهادهای نظارتی و تنظیم کننده بازار حضور دارند. بنابراین تمامی افراد حاضر در این بورس (تولید کنندگان و مصرف کنندگان و بازرگانان)، با حضور این نهادها، می توانند از مزایای قوانین حاکم بر بورس، برخوردار شوند.
وجود بورس کالا به شکل گیری یک نظام سازمان یافته و منسجم داد و ستد کالا و توزیع آن منجر شده است. از طرف دیگر با وجود بورس کالا، راه برای ورود به بازارهای جهانی، تسهیل شده است. بورس های کالا عاملی موثر برای کاهش ریسک تولید کنندگان و مصرف کنندگان عمده در بازار، به شمار می روند. بنابراین افرادی که می خواهند از ریسک ناشی از نوسانات قیمت های کاذب، در امان باشند به بورس کالا مراجعه می کنند.
مهم ترین اهداف بورس کالا
1- ایجاد بازاری سازمان یافته برای تسهیل داد و ستد نقدی کالاها
2- سازمان دهی بازار کالاهای خاص مثل محصولات کشاورزی، فلزات، انرژی، پتروشیمی
3- کشف قیمت کالاها به شیوه رقابتی
4- حذف واسطه گری در معاملات
5- کاهش نوسانات مخل بازار
یکی از عیوب بورس کالا، این است که در بسیاری از مواقع، افرادی از نوسانات کاذب قیمت ها سوء استفاده می نمایند و با حضور در بورس کالا به سود حداکثری دست می یابند. در بورس کالا به این دسته از افراد اصطلاحا سوداگران می گویند.
بورس کالا در ایران
در ایران، به دنبال تحقق برنامه سوم و چهارم توسعه، شورای عالی بورس موظف به راه اندازی بورس کالا شد. پس از آن در سال 1382 بورس فلزات به عنوان اولین بورس کالا در ایران شکل گرفت و پس از آن، بورس کالای کشاورزی در 1383 به وجود آمد. در بورس کالا، همه داد وستدها در قالب قراردادهایی قانونی و استاندارد انجام می شود. این قرار دادها می توانند نقدی، سلف، نسیه، اختیار معامله، صلح و معاوضه و آتی برای هر کالا باشند.
ارکان شرکت بورس کالا در ایران
این ارکان عبارتند از : مجمع عمومی، هیأت مدیره، مدیر عامل، بازرس و حسابرس.